اوّلين تحقيقات علمي درباره نقوش و كتيبه‌هاي بيستون در سال 1835 ميلادي توسط‌هنري راولينسون افسر جوان انگليسي به انجام رسيد و پس از آن دانشمندان بسياري هر يك به كشف گوشه‌اي ازاين گنجينه تاريخي نايل آمدند. متن اين كتيبه كه در سال 522 پيش از ميلاد به دستور وي بر دل كوه حجاري‌شده‌به شرح جنگ‌هاي 5/2 ساله داريوش و مبارزات او براي رسيدن به سلطنت را تشريح مي‌كند.
بر گرداگرد نقوش بيستون، كتيبه‌اي به سه خط و زبان پارسي باستان، ايلامي و آكدي به گويش بابلي نو كه‌متداول آن زمان بود، نگاشته شده است. ترجمه ايلامي كتيبه در سمت راست نقوش و نسخه دوم آن در سمت‌چپ به موازات كتيبه پارسي باستان و متن بابلي آن در بالاي نسخه دوم ايلامي بر سينه كوه كنده شده است.كتيبه‌ها و ترجمه‌هاي تكميلي اضافي نيز در اطراف ديواره تراشيده سمت راست ديده مي‌شود. متن پارسي‌باستان كتيبه در 44 سطر به خط ميخي زيبايي بر سطحي صيقل خورده، كنده شده است
نقوش طاق بستان ، كرمانشاه
طاق بستان يا «طاق وستان» در سمت راست ورودي شهر كرمانشاه، در شمال‌شرقي اين شهر، مجموعه‌اي از سنگ نگاره‌ها و سنگ نبشته‌هاي دوره ساساني است كه با فضاي مركبي از كوه،چشمه و آب به گردشگاهي مصفا و چشم اندازي دل‌انگيز بدل شده است . پس از ورود به مدخل طاق بستان، اوّلين سنگ نگاره به اردشير دوّم مربوط است. اردشير بين اهورامزدا وميترا قرار گرفته، روي خود را به سوي اهورامزدا برگردانده و با دست چپ حلقه مودت را از وي دريافت مي‌كند.زير پاي شاه و اهورامزدا دشمن يا «اهريمن» بر زمين افكنده شده است. بعد از اين نقش، طاق كوچكي قرار داردكه پيكره شاپور دوم و پسرش شاپور سوم بر آن ديده مي‌شود. بالاي هر كدام از اين سنگ نگاره‌ها در سطوري به‌خط پهلوي ساساني صاحب نقش معرفي شده است.
در سوّمين بخش از اين مجموعه، مدخل طاق از بالا تاپايين سنگ نگاره زيبايي از نقش فرشتگان بالدار، درخت زندگي، مجالس شكار گراز در بيشه‌زار و شكار مرغان‌و... به‌جامانده است كه همراه با نوازندگان، يك مجلس شادماني را حكايت مي‌كند. در پايين اين نقش، سواري براسب، زره پوش و مسلح است كه برخي آن را «نقش پيروز ساساني» و برخي ديگر نقش خسرو پرويز مي‌دانند
معبد آناهيتا ، كنگاور
در كنگاور، بر بلندي يك صفه سنگي، بقاياي بناي عظيمي هنوز خود نمايي مي‌كند. نام‌اين بناي پيش از اسلام از «آناهيتا» ايزد و فرشته نگاهبان آب - فراواني و بركت - برگرفته شده است. قدمت بنا رابرخي به دوران اشكانيان مي‌رسانند. بر روي بقاياي بناي پارتي، آثاري از اين دوره و نيز آثاري از بناهاي‌دوره‌هاي اوليه اسلامي ديده مي‌شود. طبق كاوش‌هاي علمي معماري معبد آناهيتا از هنر هخامنشي مايه‌گرفته‌است.
بناي اصلي معبد آناهيتا چهار ضلعي است و طول ديوارهاي آن 230 متر است. قطر اين ديوارها در بيشترنقاط به 18 متر مي‌رسد كه عظمت باستاني آن را به خوبي نشان مي‌دهد. پلكان اصلي بنا دو طرفه و چسبيده به‌ديوار است. اختلاف سطح پست‌ترين تا بلندترين نقطه بناي ناهيد 30 متر و به صورت پله پله و شبيه بناهاي‌هخامنشي است. در پاي ديوار شرقي بنا، يك گورستان صخره‌اي مربوط به دوران پارتي كشف شده است. اموات‌اين قبور رو به بناي آناهيتا دفن شده‌اند.
كرمانشاه
كرمانشاه مركز استان كرمانشاه در فاصله 526 كيلومتري تهران واقع شده و آب و هواي معتدل دارد.كرمانشاه يكي از شهرهاي باستاني ايران است و گفته مي‌شود كه آن را طهمورث ديوبند، پادشاه افسانه‌اي‌پيشداديان ساخته است و برخي نيز بناي آن را به بهرام پادشاه ساساني نسبت مي‌دهند. كرمانشاه در زمان قباداول و انوشيروان ساساني در اوج عظمت بود و در حمله عرب‌ها آسيب فراوان ديد. هم زمان با حمله افغان وسقوط اصفهان، كرمانشاه با تهاجم عثماني‌ها تخريب گرديد.
